Catherynne M. Valente, „Silently and Very Fast”

Nieważne jakiego gatunku literackiego dotknie Catherynne M. Valente, jej tekst będzie niesamowity. Tegoroczne nominacje do Locusa potwierdzają tezę – dzieła autorki oblegają aż pięć kategorii: powieść fantasy, powieść dla młodzieży, mikropowieść, opowiadanie oraz krótkie opowiadanie. W Polsce, jak to w Polsce, z tego zbioru wydany został jedynie Nieśmiertelny, lecz nic nie stoi na przeszkodzie, by odrobinę zaznajomieni z angielskim zajrzeli na oficjalną stronę Valente. Znajduje się tam spory zbiór krótszych form, między innymi nominowana do Locusa, Hugo i Nebuli mikropowieść Silently and Very Fast.

Elefsis było kiedyś domem. Mówiąc ściślej, egzystowało jako sztuczna inteligencja zarządzająca usytuowaną na wulkanicznym urwisku posiadłością wybitnej architekt Cassian Uoya-Agostino. Elefsis dbało o potrzeby stwórczyni, dźwigało śnieg i chroniło od wiatru. Podsłuchiwało wieloryby w morskich falach, przyglądało się przybywającym doń pisarzom i fotografom. Wtedy jednak nie było jeszcze obudzone. Po jakimś czasie Cassian, będąc wówczas u szczytu swych możliwości, dostrzegła kiełkujące w Elefsis ziarenko kreatywności. Rozpoczęła montaż pięciu małych klejnotów, które miały stać się ciałem Elefsis. A później wszystko się zmieniło.

Valente roztacza przed czytelnikiem wielopłaszczyznową wizję dorastania sztucznej inteligencji, przy czym trzeba zaznaczyć, że „dorastanie” jest słowem jak najbardziej właściwym. Elefsis poznaje, uczy się i żyje połączone wewnątrz snu-ciała z człowiekiem. Jest tworem sztucznym, kopiuje zachowania innych, ale przecież analogicznie zachowują się dzieci – powtarzają czynności starszych. Wspomnienia, myśli i odczucia Elefsis składają się na intrygujący portret tego, czym ono jest i czym się staje. Jednak obraz ten nie odpowiada na najbardziej nurtujące pytania. Elefsis żyje. Elefsis jest sztuczne. Valente nie odrzuca żadnej z możliwości.

Historia familii Uoya-Agostino zostaje zrelacjonowana przez SI, ale mimo to opowieść ta jest równie magiczna, jak wcześniejsze utwory pisarki. W przeciwieństwie bowiem do książek science fiction obfitujących w technologiczne aspekty, tutaj pierwsze skrzypce odgrywają więzi emocjonalne, zaś elementów z zakresu nauk ścisłych jest ledwie garstka. Więcej jest mitów, folkloru i baśni. To wszystko – odkurzone i opowiedziane w nowych wersjach – w zadziwiający sposób współgra z zagadnieniami właściwymi dla fantastyki naukowej, takimi jak świadomość SI, zastępowalność pokoleń, konflikty związane z odmiennością i obawy o to, jak dalece wyewoluować może komputer oraz jakie przyniesie to konsekwencje.

Silently and Very Fast to fascynująca kompozycja fantazji, baśni i science fiction, korzystająca ze znanego tematu i przedstawiająca go w zupełnie nowym świetle. Tak jak inne teksty Valente, jest to ten rodzaj powieści, który można czytać wielokrotnie i wciąż do niego wracać. Pozostaje mieć nadzieję, że Wydawnictwo Mag będzie kontynuowało współpracę z pisarką i że na polskim rynku pojawi się jeszcze wiele jej opowiadań i powieści.