Truman Capote, „Śniadanie u Tiffany’ego”

Zbiór wydawnictwa Albatros z 2010 roku oferuje, tak jak miało to miejsce w pierwszej anglojęzycznej edycji, nowelę Śniadanie u Tiffany’ego i trzy opowiadania. Chociaż na poziomie fabularnym teksty diametralnie się od siebie różnią, łatwo daje się zauważyć wspólny mianownik: zainteresowanie Capote’a sferą emocjonalną. Uwidacznia się ono pod postacią skupienia narracji na ludziach poszukujących, dokonujących wyborów i będących w różnych związkach, a przy tym w dużej mierze odcinających się od przestrzeni ogólnospołecznej, czy to z woli własnej, czy narzuconej.

Pierwszoosobowa narracja początkującego pisarza „Freda” w Śniadaniu Tiffany’ego jest opowieścią mężczyzny wracającego wspomnieniami do czasów, w których zaczynał prowadzić życie na własną rękę. Wynajmował wtedy pokój w kamienicy będącej również schronieniem dla Holly Golightly, młodej i odznaczającej się niebywałą urodą dziewczyny „znikąd”. To ona właśnie, obsesja licznego grona mężczyzn, nazywana przez swojego menedżera bajerantką, kłamczuchą i zbzikowaną romantyczką, stanowi główny przedmiot noweli. Jest ona też znakomitym przykładem na to, jak wykorzystać potencjał postaci w utworze. Cudownie błyszcząca gwiazdka nowojorskich lokali, żyjąca głównie z naciągania zafascynowanych nią mężczyzn, arogancka i niepoważna, może obserwatora ciekawić bądź irytować, ale jakieś emocje wzbudzi na pewno.

Podstawą stylu Śniadania… jest niezobowiązująca, oszczędna w środkach narracja, często oddająca głos bohaterom. Przepuszczona przez ich pryzmat Holly jawi się jako kobieta wspaniała. Owszem, też nieobliczalna i trudna w kontaktach, ale bez wątpienia warta wyrzeczeń: Ale uwaga (…) lubię małą. Wszyscy ją lubią, chociaż jest mnóstwo takich, którzy jej nie lubią. Ja tak. Z całego serca ją lubię. Jestem wrażliwym człowiekiem, to dlatego. Z grona pożądających jej adoratorów wyłamuje się narrator, którego uczucia ograniczają się do sympatii, z biegiem czasu mocniejszej, ale wciąż pozostającej na gruncie przyjaźni. (Sytuacja jest więc przedstawiona zupełnie inaczej niż w ekranizacji, o której zresztą Capote wypowiadał się gorzej niż niepochlebnie). Za pomocą „Freda” odbiór bohaterki zyskuje nową optykę – bo choć pozerka, trochę naiwna, a trochę bardziej obcesowa, to jednak pod tą wierzchnią warstwą pozorów okrutnie zagubiona.

Wydaje się, że czas i miejsce pełnią tu rolę służebną w stosunku do jednostkowych emocji czy stanów. Trwa wojna, lecz bohaterowie nie wykazują przejawów zainteresowania ani konfliktem, ani kwestiami społecznymi czy politycznymi. Tym, co zostaje uwydatnione, są własne potrzeby, wąski krąg spraw dotyczących postaci bezpośrednio, a też blichtr i powierzchowność. Holly Golightly jest tą, która najmocniej zawęża perspektywę, bo niemal wyłącznie do siebie samej, ale zarazem tą, która o większym świecie przypomni – choć wciąż w kontekście spraw osobistych, bo najbliżej jej osoby. Jest więc Śniadanie… historią nakierowaną na zupełnie prywatne rejony zmagań. Jeśli nawet pojawia się scena angażująca wielość postaci – przyjęcie, w którym bierze udział rzesza męskich gości, w tym oficerów marynarki – ma ona wydźwięk pusty, karykaturalny.

Większe jeszcze zogniskowanie na jednostce, związkach międzyludzkich i tęsknotach widać w trzech opowiadaniach. Pierwsze z nich, Dom z kwiatów, konfrontuje ze sobą dwie sfery: dotychczasowe życie w luksusie i szczęściu, ponownie pięknej i próżnej dziewczyny do towarzystwa, z trudniejszym, ograniczanym obyczajami życiem wiejskim. Ottilie postawiona zostaje przed możliwością obrania jednej ze ścieżek swojej przyszłości, co można interpretować jako wybór pomiędzy dwoma wykluczającymi się porządkami. Podjęcie decyzji nie jest łatwe – Capote zaznaczył przede wszystkim pozytywne strony dalszej pracy w przybytku zwanym Polami Elizejskimi, pośród uwielbiających Ottilie klientów, skłonnych obdarowywać ją nie tylko względami, ale też kosztownościami. Z kolei zamieszkanie w chacie poślubionego rolnika wiąże się głównie z nieszczęściami, z przybraniem roli uległej mężowi gospodyni dręczonej zarówno przez matkę mężczyzny, jak i absurdalne zwyczaje. Capote zdaje się więc pytać wprost: co być wybrał(a)?

Dwa kolejne teksty, Brylantowa gitara i Bożonarodzeniowe wspomnienie, poruszają się po obszarze zamkniętych społeczności, wspomnień, nostalgii. Kiedy skazany na dożywocie więzień z Brylantowej gitary zaprzyjaźnia się z nowym osadzonym, żywiołowym Tico Feo, rozbudzają się w nim marzenia o wolności. On też będzie musiał wybierać i wyboru dokona, ale przewrotne zakończenie ujawni inne treści, niż można by się spodziewać, biorąc pod uwagę sytuację. Nieco inną wymowę ma utwór zamykający zbiór, bo jest on spokojnym i nastrojowym powrotem do lat dziecięcych, trochę przesadzonym, ale przez to akcentującym ich niezwykłość. Pierwsze słowa opowiadania zdają się zresztą o nierealności uprzedzać: Wyobraźmy sobie poranek pod koniec listopada, a więc nadajmy mu postać, stwórzmy. Siedmioletni Buddy wraz z sześćdziesięcioletnią kuzynką są najlepszymi przyjaciółmi. Ich świat ma niewielkie rozmiary: choć nie są jedynymi domownikami, żyją jakby odcięci od innych, na skraju, w swojej własnej idylli. Ta prosta historia ma szansę przypominać czytelnikowi o rzeczach małych, w dzisiejszych pędzących czasach spychanych na margines.

Zawarte w zbiorze teksty Capote’a nie wydają się przełomowe czy doniosłe, nie mówią o sprawach wielkich ani nie absorbują szerokich kontekstów. Ale w tym właśnie tkwi ich urok, w wyodrębnianiu jednego pola, w skupieniu się na szczegółach.

Wydawnictwo Albatros, 2010