Majgull Axelsson, „Droga do piekła”

Debiut powieściowy wielokrotnie nagradzanej szwedzkiej pisarki pierwotnie opublikowano w Polsce pod tytułem Daleko od Niflheimu. Daleko od mitycznej, skutej lodem krainy melancholii, którą w uproszczeniu uznać można za odwrotność wiecznego szczęścia Valhalli. Tytuł nowego wydania zdaje się ułatwiać interpretację historii kobiety, ambasadorki, która żyje w zupełnie realnym piekle – na ziemi. To niejednoznaczny i bardzo subiektywny zapis o dwóch światach: tym osobistym, nieprzeniknionym dla innych, oraz empirycznym, dotyczącym krajów rozwijających się oraz Szwecji drugiej połowy XIX wieku.

Powieść Axelsson ma charakter intymnego wyznania, spowiedzi z grzechów, ale nie w wydaniu jednostkowym, a całych populacji. Spowiada się i nas Cecylia, czterdziestokilkuletnia dyplomatka urodzona w proletariackiej rodzinie, której w szybkim czasie udało się wzbogacić o duże pieniądze. Mimo zmiany zamieszkania i stylu życia ani matka Cecylii, ani ona sama nie zapomniały o dawnym ubóstwie. Axelsson czyni elementy związane z klasowością – czy ogólniej, przynależnością społeczną – ważną płaszczyzną książki. Bazują na niej zarówno wspomnienia dzieciństwa w Szwecji, jak i wizyty w Indiach oraz na Filipinach. Partie tekstu nie są jednak uporządkowane chronologicznie – pisarka zdecydowała się zarzucić literacką przynętę. Najpierw swobodnie otwiera wątki dotyczące zdarzeń w różnych miejscach i z różnych czasów, antycypuje wydarzenia, dzieli się wyrwanymi z kontekstu szczegółami. To proza gęsta od niedopowiedzeń, utrzymana w mocnej i mrocznej tonacji. Powoli, odmierzając emocje i napięcie, poszczególne fragmenty puzzli układają się we właściwych miejscach. Dopiero zagłębienie się w ostatnie strony książki umożliwia zbudowanie pełnego obrazu historii.

Obrana metoda prowadzenia narracji pociąga za sobą również inne korzyści. Przede wszystkim opowieść zderza ze sobą skrajności – biedę z bogactwem; bezpieczeństwo z życiem w ciągłym lęku: o pożywienie, dach nad głową, przetrwanie. Istotne jest jednak, że Axelsson nie operuje prostymi antagonizmami, Szwecja nie zostaje wyniesiona na pozycję idylli w relacji do krajów Trzeciego Świata. Różnice w historiach z owych państw są niezaprzeczalne, ale również sformułowane w nieupraszczający rzeczywistości sposób. W Indiach Cecylia musi mierzyć się w rozmowie z białą kobietą, która wybrała życie w nieprawdopodobnej biedzie, uważana przez indyjską rodzinę męża za pariasa, niedotykalną. Jej córka jest wygłodzona, rodzina zabrała im krowę i owoce. Emigrantka nie chce wrócić do ojczyzny, choć czeka tam na nią spadek ojca, z powodu pobudek religijnych. Natomiast w schludnej Szwecji lat młodości Cecylii z ostracyzmem walczą Cyganie – ich kobiety się sterylizuje, dzieci wykpiwa i wyklucza. Pokazana zostaje głupota dorosłych, okrucieństwo dzieci. Axelsson mówi, że odcieni cierpienia może być wiele, mogą one także mieć miejsce na bardzo różnych poziomach.

Chociaż opowieść przedstawiana jest przez pryzmat Cecylii i to ona jest tą, która próbuje wytłumaczyć sobie świat, niebagatelne role otrzymały postaci drugoplanowe. Jest to między innymi filipiński kierowca, Ricky, który ustawicznie wraca w rozmowach do żony i dzieci, wyjaśnia, że bez niego nie mają szans na przeżycie. Jest pracująca w fabryce mała dziewczynka o imieniu Dolores. W końcu jest NogNog, we wspomnieniach Cecylii widmo, stwór na pograniczu realności i koszmarów, prześladujący bohaterkę i żądny zemsty. Bo nienawiść może mieć źródło nie tylko w niemocy zaakceptowania inności, nie tylko w stereotypach czy fanatyzmie religijnym lub ideowym. Axelsson mówi o okrucieństwie rozpaczy. NogNog to szaleniec i zarazem postać bardzo ludzka. NogNog stworzony został z udręki osób, z którymi miał niegdyś do czynienia. Powieść wzbogacona o relacje tych zupełnie różnych bohaterów zyskuje jeszcze więcej autentyczności – niepokoi autentyzmem.

Mocna i intrygująca jest pierwsza powieść szwedzkiej pisarki. Poruszająca wiele wątków, stawiająca znaki zapytania, stanowi świetny wybór dla tych, którzy preferują intensywną lekturę, wzbudzającą emocje, ale umiejętnie i z rozwagą.

W.A.B. 2008