Neil Gaiman, „Amerykańscy bogowie”

W jaki sposób rodzą się bogowie? Zdarza się, że wyskakują z głowy ojca albo wyłaniają wdzięcznie wprost z morskiej piany, to oczywiste. Różne kręgi kulturowe dysponują mniej lub bardziej niezwykłymi opisami, czy to ich narodzin, czy dziejów. Oczywiście tradycyjne opowieści o żywotach bogów lub herosów zawierają w sobie całokształt; Herakles przeżył co miał przeżyć, zabił kogo miał zabić, a później domknął mit, umierając i wstępując na Olimp. Historia zamknięta, jednak czy aby na pewno? Neil Gaiman w typowym dla siebie popkulturowym stylu rozwija temat, dopisując dalsze losy i całkiem dosłownie uzależniając istoty boskie od ludzi. Wszak kiedy wyznawców zabraknie, bogowie umierają.

Cień, który ostatnie trzy lata spędził w więzieniu, zdecydowanie nie pała chęcią pakowania się w kolejne kłopoty. Cichy i pokorny, jedyne czego pragnie, to wrócić do domu, do kochającej żony, przyjaciół i dawnego życia. Jak to jednak częstokroć w powieściach bywa, mimo niechęci bohatera, kłopoty i tak bardzo go lubią. Tym razem są one więcej niż niebagatelne. Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że niebawem rozegra się bitwa, która wstrząśnie dotychczasowym porządkiem. Starzy bogowie z najdalszych zakątków świata – skandynawscy, rosyjscy, afrykańscy, hinduscy… – nie mają się najlepiej, na pewno nie na kontynencie amerykańskim. Zapomniani i opuszczeni, popadają w obłęd, umierają. We współczesnym świecie nie ma już dla nich miejsca. Są wypierani przez nowych bogów techno i samochodów, telewizji, Internetu i pieniądza. Cień przedziwnym zbiegiem okoliczności znajdzie się w środku wojny o przetrwanie.

Gaiman napisał historię szalenie różnorodną pod względem gatunkowym – Amerykańscy bogowie to thriller, kryminał, urban fantasy i powieść przygodowa w jednym. Zabieg ryzykowny? Niewątpliwie, zwłaszcza że do żonglerki konwencjami dochodzi również odważna eksploatacja mitologii. Autorowi należą się wyrazy uznania za to, że zdołał połączyć wszystkie te elementy tak, by zgrabnie ze sobą współgrały. Ba, połączenie w efekcie przyniosło barwną, wielopłaszczyznową opowieść z atmosferą, o której trudno się zapomina. Czytelnicy znający inne utwory Anglika zapewne zgodzą się ze stwierdzeniem, że jest on gawędziarzem o nieposkromionej wyobraźni, garściami czerpiącym zarówno z popkultury jak i motywów klasycznych. Cóż, nie inaczej przedstawia się to w tym przypadku.

Tło mitologiczne stanowi fundament powieści i jednocześnie siłę napędową większości wydarzeń. Rozgrywka toczy się o istnienie bogów i to oni odgrywają tu kluczową rolę; zdumiewające, zagadkowe istoty pamiętające świat u zarania dziejów, zmuszone radzić sobie w kraju, który już ich nie potrzebuje. Do Ameryki bowiem sprowadzili bogów imigranci, w czasach Kolumba i wcześniej, wiele lat przed nim. Oni wszyscy – Kali, Czernobog, Loucetios, Bastet, Loki i wielu innych – tworzą na kartach powieści niezapomniane panoptikum. To za ich pomocą Gaiman stawia przed odbiorcą pytania, z najbardziej znaczącym na czele: o tożsamość Ameryki, kraju mnogości kultur i wierzeń, pędzącym w konsumpcjonizm na złamanie karku. Nie da się ukryć, że tkwi w tym prostota przekazu, ale też nie można odmówić jej prawdziwości.

Powieść oferuje prawdziwe bogactwo odniesień, symboli oraz aluzji, czasem nieoczywistych, tak że nawet samo ich odczytywanie może stanowić nie lada przyjemność. Warto wspomnieć również o typowym dla autora poczuciu humoru – udowadniają je między innymi niezapomniane rozmowy z żoną albo spotkanie z krukiem Odyna. Niestety, wśród całego splendoru charakterystycznych postaci, kolejnych sennych wizji oraz równie onirycznych wydarzeń na jawie, zatraca się gdzieś tempo akcji. Najmniej zajmujące fragmenty ciągną się w nieskończoność. To jedyny tak znaczny mankament powieści, lecz wystarczająco spory, by mieć go na uwadze.

Neil Gaiman stworzył więc książkę wieloaspektową, ale nie tak doskonałą jak można by się tego spodziewać, patrząc na szpaler zdobytych nagród – Hugo, Nebula, Locus oraz Bram Stoker Award, a wszystko to w kategorii za najlepszą powieść. Niemniej jednak, próżno szukać drugiego utworu literackiego w kręgu fantastyki tak znakomicie poruszającego temat, którym zajął się Gaiman.

Wydawnictwo Mag, 2002